<< Terug Houtbewerking

Houtmateriaal

Onderwerpen :
Aankoop houtmateriaal
Basis begrippen hout
Snijvlakken
Krimpen en zwellen
Hart-, spint- en kern hout
Duurzaamheid
Mechanische eigenschappen
Plaatmateriaal

Aankoop :

Bij de aankoop van hout stellen zich doorgaans de volgende vragen :
- Waar het houtmateriaal aankopen ?
- Wat is de bestemming van het houtmateriaal, waarvoor zal het worden gebruikt ?
- Welke afmetingen zijn nodig voor de constructie en welke afmetingen zijn verkrijgbaar in de handel ?

Waar ? 

Dit gebeurt het best bij de HOUTVAKHANDEL, eerder dan bij de doe-het-zelf zaak. Doorgaans is de prijs voordeliger, het assortiment uitgebreider (niet alleen qua houtsoorten maar ook qua handelsafmetingen), de kwaliteit (de conditionering) en het advies (houtprofessionals) beter.


Opslag massief hout
Let vooral met welke zorg het houtmateriaal wordt opgeslagen en behandeld
Zowel massief hout als plaatmateriaal dient horizontaal op elkaar liggend te worden opgeslagen. Massief hout wordt horizontaal gescheiden door latjes op regelmatige afstand (om de 40 à 50 cm). 
Om scheuren tegen te gaan zijn de kopse kanten (zie basis begrippen hout hierna) afgeslagen met latjes of geverfd.
Bovenaan dient het houtmateriaal steeds afgedekt te worden om het te beschermen tegen zonlicht en vocht. Door deze maatregelen wordt vermeden dat aanvankelijk goed materiaal gaat kromtrekken, verkleuren, opzwellen,...

Bestemming ?

Kies het houtmateriaal in functie van de bestemming. Op zich bestaat er niet echt "slecht" of "minderwaardig" hout. Wat wel mogelijk is, is een slechte toepassing ervan.  Er is een enorme variëteit aan houtsoorten met telkens specifieke eigenschappen. Bij de bestemming ervan dient met deze eigenschappen ten volle rekening gehouden.
Zo zal bv. een kwartiers gezaagde plank verschillend gaan werken als een dosse gezaagde (zie basis begrippen hierna). Nochtans kunnen beide planken afkomstig zijn uit dezelfde boomstam.
Beuken hout dient niet buiten te worden toegepast want onbehandeld is het absoluut niet vochtbestendig.  Daarentegen is het, vanwege de hardheid, de dichtheid en de korte vezels, bijzonder geschikt om te worden toegepast in de keuken (als tafelblad, keukenblok,...)
Omgekeerd wordt een tropische houtsoort met een hoge duurzaamheid beter niet binnen toegepast.
Dit is niet alleen een kwestie van kostprijs maar ook een kwestie van respect voor milieu en gezondheid.

Een multiplex, OSB of MDF plaat kan er op het eerste zicht hetzelfde uitzien. Toch kan er kwalitatief een groot verschil zijn met bijgevolg ook een gevoelig prijsverschil. Het al dan niet watervast verlijmd zijn, een brandwerende behandeling en de persdruk zijn belangrijke elementen.

Afmetingen ?

Om de juiste afmetingen en hoeveelheid houtmateriaal te kunnen aankopen dient vooreerst een houtstaat te worden opgemaakt.  Deze houtstaat omvat per  houtsectie (dit is breedte * dikte) de netto afmetingen om het werkstuk te kunnen vervaardigen.  Probeer zo veel mogelijk houtmateriaal aan te kopen waarbij de afmetingen zo nauw mogelijk aansluiten bij de opgestelde houtstaat.
Dit beperkt niet alleen het aantal zaagbewegingen maar wat nog belangrijker is, het vermijdt verrassingen van kromtrekken.
Afhankelijk van de houtsoort kan het langs doorzagen van een (dikke) balk in kleinere secties er voor zorgen dat de interne spanningen die in het hout aanwezig zijn worden verstoord. Zo kan een perfect rechte balk die in twee delen wordt gezaagd plots gaan kromtrekken en dus twee kromme balken opleveren. Het is dus beter om een plank te kopen die in de breedte/dikte niet meer hoeft gezaagd te worden. Een houtsoort zoals eik is hieraan vrij gevoelig. Ramin daarentegen heeft van dit kromtrekken zo goed als geen last. Vanwege deze eigenschap wordt het dan ook veelvuldig gebruikt voor het maken van plinten en lijsten.

Voor ruw hout

Voor geschaafd hout daarentegen zijn de exacte maten in mm strakker toegepast.  Deze elementen zijn immers bestemd voor nauwkeuriger werken.

Voor wat betreft de commerciële lengtes van hout, deze worden meestal verzaagd in een veelvoud van 30cm.  Bij aankoop moet steeds naar het bovenste dertigtal worden afgerond waardoor er vaak overschotten zijn.  Voor kortere maten kan het dus interessant zijn om grotere lengtes te nemen en deze vervolgens te verzagen.

Voor plaatmateriaal

De afmetingen en diktes van plaatmateriaal zijn afhankelijk van de soort van plaat en toepassing.  De meest voorkomende afmeting is 1,22m/1,25m * 2,44m/2,50m, met een dikte van 18mm.  
Voor met melamine/HPL overtrokken (meubel) spaanplaten of OSB-platen is 60 cm * 2m44/2m50, dikte 18mm eveneens een courante maat.  
Maar net zoals plaatmateriaal omvangrijk is qua soorten zijn er veel verschillende lengtes, breedtes en diktes in de handel verkrijgbaar.

Top

Een aantal basis begrippen van hout :

De hierna volgende basisbegrippen omtrent houtmateriaal zijn van belang om, naar gelang de toepassing, het geschikte houtmateriaal te selecteren.

Snijvlakken van massief hout :


1. kop-of transveraal vlak : vlak haaks op de lengteas van de stam.
2. kwartier- of radiaal vlak : vlak in de lengterichting evenwijdig aan de houtstralen.
3. dosse- of tangentiaal vlak : vlak in de lengterichting haaks op de houtstralen. Evenwijdig aan de groeiringen

De manier waarop een plank uit een boom werd gezaagd en het onderscheid tussen de verschillende snijvlakken is van belang voor de manier waarop hout zwelt of krimp. Het werken van het hout is niet in alle richtingen gelijk.
In de lengte (langshout), dit is volgens de groeirichting (in de hoogte) van de boom, is het werken het minst. Bij de meeste houtsoorten (uitgezonderd ceder) is dit zo goed als verwaarloosbaar.
In de breedte of dikte is hout meer onderhevig aan werken. De wijze waarop de vormverandering plaatsvindt is afhankelijk van de ligging van de groeiringen en de manier waarop een plank of houtsectie uit een boomstam werd gehaald. De buitenste groeiringen werken meer dan de binnenste :

1. dosse plank

heeft een vlamtekening, krimpt naar de buitenkant meer dan aan de hartkant, waardoor de plank kromtrekt of "schotelt".
2. half kwartier plank

plank vervormt in dezelfde richting als een dosse plank maar minder.
3. kwartier plank

heeft evenwijdige rechte lijnen, in de breedte is er weinig krimp, de plank blijft plat en overal even dik.

© Pi-design - Wim Huybrecht

Bij de aankoop van massief hout en de toepassing ervan dient met deze eigenschappen rekening gehouden.
Zo is het "constructief" beter om voor een plankenvloer of parket kwartiersplanken te gebruiken. Zo wordt schotelen van de planken vermeden, blijft het parket beter aan de ondergrond vastzitten en is er veel minder gevaar voor het uitzetten tegen de muren. Ook voor massieve binnendeuren wordt voor de stijlen het best kwartiersplanken gebruikt. Dit vermijdt dat de deur gaat klemmen in de deurkader. Daarentegen zijn dosse planken vanwege de fraaie tekening bijzonder geschikt voor opvulling van deurvlakken of oppervlakten waarbij het decoratief aspekt van belang is.

Top

Krimpen en zwellen :

Naast het werken van hout volgens de snijvlakken zal hout ook onder invloed van vocht uitzetten of krimpen.  Hout is hygroscoptisch, d.w.z. dat het de eigenschap bezit om zich aan te passen aan de vochtigheid van de omgeving.  Zo zal hout in een vochtige atmosfeer, wanneer het droger is, vocht opnemen en bij een droog milieu vocht afgeven wanneer het vochtiger is.  Dit proces, waarbij hout kan krimpen of zwellen, gaat door tot op het ogenblik dat er met de omgeving een evenwichtsvochtgehalte is bereikt.  De mate van reactie op vochtschommelingen bepaald de stabiliteit van hout.  Dit is afhankelijk van de houtsoort en kan als volgt worden geclassificeerd :

Zeer goed
of
Goed
of
Middelmatig
of
Zwak
of
Zeer stabiel Stabiel Matig stabiel Weinig stabiel

 

Top

Hart-, spint- en kernhout :

Niet alle hout van een boom is geschikt om te worden gebruikt als houtmateriaal.

HARThout : dit is het middenpunt van de boom, of de eerste groeiring.
Bij de meeste houtsoorten is dit niet geschikt om te worden verwerkt. Een plank of balk die het hart van de boom bevat heeft een groot risico op scheuren (vanuit het hart). Zo zal een eiken balk die het hart van de boom bevat gegarandeerd scheuren. Dit is niet altijd wenselijk, bv. bij toepassing als schouwbalk of tafelpoot.

SPINTHOUT : dit is het hout van de buitenste/jongste groeiringen van de boom. Dit hout is nog niet volledig volgroeid en bij de meeste houtsoorten ONGESCHIKT om in de houtbewerking te worden gebruikt. Het wordt gekenmerkt door een lichtere kleur dan het kernhout.

KERNHOUT : dit is het volwassen, bruikbare hout. Het hout is van een donkerder kleur dan het spinthout. Hoe dichter het kernhout gelegen is bij het hart van de boom, hoe harder. Deze eigenschap is goed om weten wanneer de hardheid, duurzaamheid en slijtvastheid van de constructie van belang is. Bv. trappen, parket, buitenschrijnwerk,... Hierbij wordt de hardste zijde, dus de kant met de kleinste diameter van groeiringen naar boven (bij parket, aantrede trap) of naar buiten gekeerd (raam/deur).


bij padoek is het verschil tussen spint- en kernhout duidelijk te zien, rood/orange kleur = kernhout
(foto Pi-Design W. Huybrecht)

Top

Duurzaamheid - duurzaamheidsklassen :

Is de natuurlijke weerstand van hout tegen houtbedervende organismen (houtrot verwekkende schimmels en insecten). De duurzaamheid van kernhout (tegen schimmels) wordt bepaald volgens het aantal jaren weerstand dat het hout onbehandeld en onbeschermd biedt aan een voordurend contact met vochtige grond.  Het wordt ingedeeld in 5 klassen :

De duurzaamheidsklasse van een houtsoort is van belang om uit te maken aan welke atmosferische invloeden het kan weerstaan en welke beschermende handelingen er dienen te gebeuren.   

Top

Mechanische eigenschappen :

Is een reeks van kwaliteitsbepalingen van hout zoals de buigsterkte, stijfheid, druksterkte, hardheid, splijtsterkte en elasticiteitsmodus.  Met gestandardiseerde metingen kan aan iedere houtsoort een waarde worden gegeven zodat ze met elkaar kunnen worden vergeleken.  Volgens de eisen die worden gesteld aan een constructie kan hierdoor de meest geschikte houtsoort worden geselecteerd.   Zo is bv. de houtsoort oregon wegens zijn buigsterkte bijzonder geschikt om te worden toegepast in dakcontructies.  Beuk is vanwege zijn hardheid dan weer geschikt om te worden gebruikt als snijplank of als intensief belopen traptrede.  

Voor meer technische informatie, beschrijvingen en toepassingen m.b.t. HOUT kijk op :

www.woodforum.be
www.houtinfobois.be
www.houtinfo.nl

Top

Plaatmateriaal :

Overzicht en beschrijving van courant gebruikt plaatmateriaal :


Spaanplaat Vezelplaat


Hardboard Zachtboard MDF (medium Density Fiberboard) HDF (High Density Fiberboard)
Vervaardiging gezeefde, onder druk geperste en met lijm gemengde houtspaanders  uitgestrooid en samengeperst nat vezelmateriaal gebonden met uit hout gewonnen lignine met toevoeging van kunsthars. op basis van fijn niet geperst vervezeld (populieren)hout, aangelegd met water dat in de droogoven verdampt. Zonder toevoeging van lijm. met kunsthars gebonden en geperste vezels van gemiddelde densiteit. idem MDF, maar met fijnere vezels, steviger en zwaarder.
Soorten
Bouwspaanplaten (niet/wel watervast/groen),
Meubel/melamine/ gefineerde spaanplaten,
Vlasschevenplaat,
Geïmpregneerde
Oil tempered, oil treated, gelakt, geperforeerd, met melamine toplaag
Apart of op een ander plaatmateriaal gekleefd zoals bv. pleisterplaat.   Gewoon (bruin), watervast (groen), brandwerend (rood), gekleurd, plooibaar, werkbladen, parket, plint-en lijstwerk, planchetten,... idem MDF
Toepassingen goedkope meubelen/binnenafwerking (met fineer, melamine of HPL toplaag), bouwplaten, werkbladen,... achterkanten kasten, (schilder)binnendeuren, verpakkingsmateriaal  op plaatsen waar sterke geluids- en thermische werking van belang is, zoals deurvullingen,  plafonds , scheidingswanden ,... meubelen/binnenafwerking (al dan niet met fineer, melamine of lak toplaag). laminaat parket
Afbeelding
 zoom

 zoom

 zoom



OSB(Oriented Strand Board) Meubelplaat Multiplex plaat




Vervaardiging In de lengte gerichte en gelijmde houtschilfers plaatmateriaal met een kern of vulling van latten met aan beide zijden een laag schilfineer dwars over de kern. minstens 3 op elkaar gelijmde bladen schilfineer, met gekruisde vezelrichting.
Soorten
OSB 1-2-3-4 volgens vocht-/ weersbestendigheid en constructieve eigenschappen waarbij 1 = binnengebruik, droge omstandigheiden,
4 = weerbestendig en zware constructies.
Blokplaat, staafjesplaat dekbladen, crosbandplaat Volgens uitzicht : klasse A : dekfineer zonder gebreken. klasse B : fineer met enkele kleine gebreken/reparaties.
klasse C : dekfineer met verschillende fouten.
A/B, B/B, A/A : combinaties voor- en achterzijden volgens hierboven beschreven klassen
Volgens duurzaamheid :
WBP : water boiled proof, MR moisture resistant, CBR weersomstandigheden bestand, INP interieur.
Volgens houtsoort/ toplaag :  betonplaat (hars), beuk, eik, afzelia, okoumé,...
Constructie-, decoratief of speciale multiplex
Toepassingen vloeren, plafonds, wanden, dragende constructies. meubelen, maar nog weinig toegepast. diverse en uitgebreide toepassingen zowel binnen als buiten.
Afbeelding
 zoom

Nieuwe soorten van plaatmateriaal :



Volkernplaat  Cementvezelplaat Gipsplaat
Vervaardiging Massieve vezelplaat waarbij  vezels (dit kan zijn hout-, rotswol-, vlas-, glasvezel-, stro-, papier-, bagasse- of suikerrietafval-, koolstof-, aramide-...vezels) onder hoge druk/temperatuur met toevoeging van een  bindmiddel (bv. fenolhars) wordt samengeperst.  
Door toevoeging  van gekleurde pigmenten  zijn uiteenlopende (RAL) kleuren mogelijk.  Ook verschillende designs en motieven zijn mogelijk.

Geperste vezelplaten met cement als bindmiddel.
Tot en met 1997 werden deze platen met asbestvezels gebonden.  Actueel zijn ze asbestvrij (NT). 
Platen op basis van gips waarbij ofwel de kern van het gips wordt ingesloten door karton of het gips samen met papiervezels onder druk worden samengeperst.
Soorten
Afhankelijk van de fabrikant  bestaan er verschillende soorten van volkernplaten waarbij de samenstelling (soort van vezel) als het bindmiddel  kan variëren.
Gekende merken zijn :
Trespa (Meteon) en Rockwoolpanel.
Muurbedekkingsstroken (sidings), onderdakplaten (menuiserite), golfplaten, kunstleien,... Gipskartonplaten
Gipsvezelplaten
Toepassingen Zowel buiten- (gevels, dakranden ) als binnentoepassingen (wanden, plafonds,  hedendaags meubilair, interieurbouw,...) Gevels, onderdak, wanden,  dakbedekking, interieurbouw Scheidingswanden, plafonds, geluidsisolerende constructies.
Afbeelding trespa platen  zoom
rockpanel

menuiserite

sidings

groene vochtbestendige gipsplaat

Enkele interessante sites van fabrikanten van plaatmateriaal met een overzicht van de verschillende toepassingen, kleuren en motieven :
www.egger.be
www.unilin.com
www.spanogroup.be
www.trespa.com

Top

© Pi-design - Wim Huybrecht